Wat is er aan de hand?
Afgelopen maandag moest T. voorkomen bij de Utrechtse rechtbank. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) heeft de verslaafde Arnhemse in de nacht van 31 januari 2023 brand gesticht in een woonschuur aan de De Wiltstraat. Bij die brand kwamen Jacky (46) en Astrid (51) om het leven.

Tijdens de rechtszaak was T. emotioneel, sprak ze regelmatig met stemverheffing en schoot ze meerdere malen uit haar slof. Volgens experts van het Pieter Baan Centrum staat vast dat T., als gevolg van trauma’s en middelengebruik, de afgelopen jaren regelmatig psychotisch was en in een andere realiteit leefde.

Mogelijk was daarvan ook sprake op het moment dat ze brand stichtte. Dat vermoeden wordt versterkt door het gegeven dat T. direct na het uitbreken van de brand een visioen van Jezus zag, aldus de experts.

Wat zegt de officier van justitie?

De aanklager erkent dat T. verminderd toerekeningsvatbaar is, maar stelt tegelijkertijd dat ze berekenend kan zijn. Hij betwijfelt of de verdachte die bewuste januarinacht psychotisch was. Volgens de officier van justitie weet T. immers nauwgezet de gebeurtenissen van die nacht te reconstrueren. Daarnaast hebben getuigen verklaard dat ze de ochtend na de brand rustig en kalm oogde. Volgens haar vriend leek er niets geks aan de hand.

Wat betekent zijn eis?

De officier van justitie wil dat T. eerst tien jaar de gevangenis in gaat. Daarna zou de Arnhemse tbs met dwangverpleging krijgen. Mocht de rechter meegaan in die eis, dan zal dat in de praktijk neerkomen op acht jaar cel, want bij goed gedrag komt een verdachte twee jaar eerder vrij. Daarna zou pas een behandeling worden gestart in een tbs-kliniek.

Is dat verstandig?

De bekende tbs-advocaat Jan-Jesse Lieftink vindt van niet ,,Ik vergelijk het met een gebroken arm. Daar wacht je toch ook niet tien jaar mee, voordat je deze opereert? Iemand die geestesziek is, moet je zo snel mogelijk behandelen. In de cel loop je het risico dat iemand die geen behandeling krijgt, alleen nog maar gevaarlijker wordt.”

Waarom dan eerst toch mogelijk een celstraf?

Lieftink constateert dat er steeds hogere celstraffen in combinatie met tbs worden geëist én gegeven. ,,Daarmee komt een behandeling in een tbs-kliniek onder druk. Want hoe langer je wacht, hoe minder effect van zo’n behandeling valt te verwachten.”

Wat zou een alternatief zijn?

Lieftink pleit ervoor de volgorde om te draaien: eerst tbs, en dan - eventueel - nog een celstraf. Indien iemand zich dan volledig inzet voor zijn behandeling en daar ook aantoonbaar minder gevaarlijk uitkomt, dan kan dit leiden tot kwijtschelding of verkorting van die celstraf, stelt de advocaat.

,,In Duitsland gebeurt dat al en ook in Nederland adviseerde de Commissie Fokkens in 1993 een soortgelijke volgorde. Dat standpunt deel ik, maar destijds was er geen meerderheid in de Tweede Kamer voor.”

Komt dat vaak voor, vrouwen in tbs?

Uit onderzoek van het tv-programma Pointer bleek afgelopen jaar dat zo’n 7 procent van alle tbs-patiënten vrouw is. Dat zijn er in heel Nederland in totaal nog geen honderd.

,,Als er tóch tbs wordt opgelegd, is dat relatief vaak vanwege kinderdoding in psychische nood, en daarnaast brandstichting uit relationele wraak of als een roep om aandacht.”